Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Lakin hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleabat bir düzen bileğildir. Haklar, sosyete içre insanların sahi elbette davrandıklarını bileğil, elbette davranmaları gerektiğini gösterir. Haklar, namına uyulmak ve uygulanmak için vardır. Doğruluk kıymeti zımnında, insanlar arası ilişkileri bir düzene katmak, maşeri hayatın gerçekleşmesini kurmak icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin katsına onaylama edilmesi ve uyulması müstelzim, nasıl tamam kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabilinden, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle sosyete içre insanların şekil ve davranışlarının haklar kurallarına uymaması, her gün mümkündür. “İşte haklar, anatomi davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir mekanizma, bir bütündür.” İnsan-anatomi, anatomi-natür ilişkilerinin insanlığın şerik çıkarı ve huzuru için evrensel ilkelerle güvence altına tuzakınmasıdır. Haklar, adamlık seviyesi için göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birgani fikir ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, sosyete sözleşmesi, natür ve insanlar olarak tamlayan fikirlerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun umumi menfaatini yahut fertlerin ve toplumun şerik iyiliğini kurmak için konulmuş olan ve kamu gücüyle desteklenen kaide, tanrı ve kanunların hepsidür. Henüz yaygın bir teşhismıyla haklar, adalete yönelmiş maşeri evetşyalnız düzenidir. Haklar Sözcük Manaı Haklar kelimesi Arabi “tanrı” kökünden gelir ve tanrı kelimesinin çoğcelil olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Fellahçda “tanrı” kelimesinin çoğcelil “beddua’kak”tır. Türk Gönül Kurumu’na için haklar kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım güçlükleü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” anlamı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet anlamında da kullanılır. Uygulayım Manaı Haklar dönemden döneme değiştiği için hala doyurucu bir teşhism mimarilamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok onaylama edilen teşhismı ise: “Muayyen bir zamanda sınırlı bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması ülke zoruna (müeyyide) rabıtalanmış kurallar hepsidür.” Bilimsel bir disiplin olarak haklar, kendi içre çizgi olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun eşhas arası ilişkileri sayfa kayran kısmına Özel Haklar, eşhas ile ülke yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Halk Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Haklar, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna bedel Kanunuesasi Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku kamu hukukunun kafalıca madun dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku vesair toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik ülke tarafından güvenceye tuzakınmış ve cebri yaptırımlara sahip olmasıdır. Haklar kuralları anatomi davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun mesabe kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle müşabih nitelikteki tamam durumlarda uygulanması sağlanır. Yaptırım (Müeyyide) Haklar kayranında yaptırım kamu gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek için kullanılır. Haklar düzenini sağlamayı ve korumayı yalnızçlayan yaptırımlar gene haklar düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve içsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yaptırımlar bu durumları karışmak için kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, cezaevi ve nakit cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, vurgun yama; vergi hukukunda vergi ve gizliceçılık cezaları kabilinden daha bir haklar dallarında daha bir yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakadar çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; zihini bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik bileğil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek yahut siyasal fikirleri haklar biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali doğruluk olan haklar, umumi olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş maşeri bir evetşyalnız düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, ameliye yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun maşeri hayatı düzenleyip insanların barış ve emniyet içre bir arada evetşamalarını sağlamaktır. 2. Tatbikî Yarar (Içtimai İhtiyaçların Katlanması) Hukukun ameliye amacını, maşeri gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile sosyete içre yaşayan insanların, birbirleri ile sağlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruhsal bir varlık olarak insanoğlunun mimarisından kaynaklanan ihtiyaçlarını katlamaya çtuzakışır. Haklar bu fonksiyonu ile mevlit, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir haklar düzeni hayatın çizgi gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanoğlunun tabii mimarisına ve bundan gelecek gelen ihtiyaçlarına şayan cereyan etmek zorundadır. Haklar önemli ölçübile, hesaplı gerçeklere bile tutkundır; hesaplı yokluklara uymalı ve onları katlamalıdır. 3. Doğruluk Haklar bu fonksiyonu ile sınırlı bir kombinezon altına aldığı toplumsal ihtiyaçları, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan doğruluk ölçüsüne vurarak başlıca kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En endamsız teşhismıyla doğruluk, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Doğruluk, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) cereyan etmek üzere iki daha bir anlamda kullanılır. Doğruluk esasta ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet anlamında kişisel bir özelliği deyimler. Eş her gün haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni katmak uğrunda temelli ve bileğmaslahatmez bir çaba gösterir. İşte bu şekil ve çabayı gösteren doğruluk, özne (süje) ile alakadar oluşundan ötürü öznel (sübjektif) doğruluk olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir doğruluk mazmunı vardır. Nesnel doğruluk, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin müşahhas durumlarda gerçekleştireceği ilişik biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte haklar kayranında hukuki mesabe olarak kavil konusu olan doğruluk bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü haklar, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve vergilanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Toplum içindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini içaziz kurallar tamamü olarak haklar, bu bileğerlendirmelerde doğruluk ölçüsünü kullandığı ve yönetmek yerinde bulunmuş olduğuna için, adaletin böylelikle, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında doğruluk acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Bulunan haklar ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü doğruluk mazmunı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm haklar sistemine ve sistemlerine egemen kâin, nesnel ve salt bir mesabe niteliğindeki adalettir. Haklar bir sosyete düzenini içerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; icap mevcut düzeni kollamak, gerekse onu bileğmaslahattirmeyi meşrulaştırmak için her gün adalete kafavurulur. Nesnel ve yasa üstü doğruluk hukukta katmıza müesses haklar düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim haklar anlamında haklar idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile doğruluk, mevcut haklar düzenlerinin namına şayan olup olmadığı açısından bir mesabe ve istimara ölçüsü evet. Yine bu özelliği ile doğruluk, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun yapmak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile müspet ve zararlı katlıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon denge içre olduklarında, adil bir haklar düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Düzgülü olarak tüm haklar normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak haklar, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşeri evetşyalnız uyacak, hem bile bu maşeri hayatın barış içre sürebilmesi için bir düzen görünümünü sağlamaya çtuzakışacaktır.